(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
مقدمه:
مبارزه با آسیب ها و معضلات اجتماعی و کنترل آن که درصد قابل ملاحظه ای از جمعیت شهرها را با خود درگیر نموده است و علاوه بر سد کردن راه رشد و تعالی افراد درگیر، رشد و تعالی فردی و روابط اجتماعی نسل جدید را نیز با خطراتی مواجه ساخته و خواهد ساخت با روش آزمایش و خطا به نتیجه مطلوب نمی رسد. بدین منظور برنامه ریزی مدبرانه عمیق بر اساس شرایط و موقعیت خاص شهرها لازم و ضروری است. این امر مهم جز با تجهیز تئوریک و اجرایی بدنه مدیریت دست اندرکار و جمع آوری بهینه و دقیق به همراه سازماندهی آمار و اطلاعات، بدون حذف و اضافه و مدنظر قرار دادن ملاحظات زیر تحقق نخواهد یافت:
– فراهم آوردن تسهیلات و امکانات موردنیاز جهت هدایت استعدادهای بالقوه و بالفعل مردم بر پایه مشارکت عمومی در اجرا، تصمیم گیری و برنامه ریزی
_ توزیع متوازن و منطقی امکانات در سطح کشور و شهرهای مختلف و زدودن فقر و بیکاری
_هماهنگ کردن اهداف با وسایل تحقق هدف به همراه پاسخ به سطح انتظارات
_ فراهم کردن زمینه های مناسب اشتغال فکری، بدنی و. نسل جوان
_رفع تبعیض در کلیه نهادها و سازمانها
_ مدیریت خردمندانه به جای خار چشم مردم بودن؛ به طوری که مردم مدیران را شریک و همدرد خود حس کنند.
_تأمین حداقل معیشت برای مردم
در این رساله سعی شده است تا به مبانی نظری ضروری برای ایجاد مجموعه فرهنگی-اجتماعی-تفریحی مرکز محله، که دارای دو عملکرد برجسته بالا بردن سطح فرهنگی مردم محله و پرکردن اوقات فراغتشان است، دست پیدا کنیم. در واقع هدف این طرح کالبد بخشیدن به این عملکردها در قالب یک طرح واحد است.
هدف این مجموعه از یک سو جبران کمبود فضاهای فرهنگی در محله شاه حسینی، و پاسخگویی به احتیاجات مردم بومی در بهره مندی از فضاهای تفریحی، آموزشی و گذران اوقات فراغت در فضایی مناسب، و از طرف دیگر ساماندهی محدوده ای از بافت محله است که دچار اختلالات فیزیکی و کالبدی و کمبود تسهیلات شهری و فرهنگی و. می باشد.
این مرکز طوری در نظر گرفته می شود که همه افراد از هر طبقه و هر سنی امکان استفاده از آن را دارند. هم محل گردهمایی و هم اندیشی بزرگسالان است و هم محل تفریح و گذران اوقات فراغتشان است، همچنین محل بازی بچه ها و آموزش و مسابقات آن ها؛ و همه این ها در یک مجموعه واحد باید گنجانده شود.
در این مرکز فضاهای تفریحی در همجواری با فضاهای آموزشی، فرهنگی و نمایشی تداخلی هوشمندانه دارند تا از این طریق تعاملی ثمربخش میان افرادی که از این مجموعه بهره برداری خواهند کرد، به وجود آید.
در این مجموعه فضاهای لابی گفتمان، کافی شاپ،بخش آموزشی، خانه کتاب و سایت کامپیوتر، خانه ورزش، خانه سلامت، خانه رفاه و خدمات اجتماعی،خانه قرآن و عترت، سایت مدیریتی و اداری، آمفی تئاتر، خانه کودک و فضای سبز مناسب و منظره سازی در برنامه کار طراحی قرار دارد.
توجه خاص به فضاهای باز و شفاف، حرکت ها و چرخش ها و دیدها، حضور در فضاهای باز و بسته عمومی و درمعرض دید قرار دادن فعالیت های بهره برداران مجموعه به رهگذران و به رخ کشیدن پویایی مرکز، از نکاتی است که در همه بخش های پروژه لحاظ شده است.
در بخش مطالعات این رساله از منابع مختلف کتابخانه ای بهره گرفته ایم که از مهمترین آن ها می توان به کتابخانه دانشکده هنرهای زیبا، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانه دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهیدبهشتی، کتابخانه ملی و مرکز اسناد ایران و اشاره نمود.
تحقیقات محلی نیز که مربوط به بررسی فرهنگ مردم محله مورد مطالعه و آسیب های اجتماعی ای که با آن دست و پنجه نرم می کنند بوده، از طریق مصاحبه حضوری و پرکردن پرسشنامه در محله و نیز با مسئولان و متخصصین امر صورت گرفته است.
اطلاعاتی از قبیل سایت، کروکی، عکس و . نیز با حضور در محل برداشت شده است.
اطلاعات مربوط به مطالعات استان هرمزگان، شهر بندرعباس و محله شاه حسینی، از قبیل اطلاعات مربوط به پیشینه تاریخی و اقتصاد و اقلیم و از طریق ادارات ذیربط چون اداره مسکن و شهرسازی، معاونت برنامه ریزی استانداری، شهرداری، اداره هواشناسی و .احصاء شده است.
در نهایت و پس از احصاء معضلات و آسیب های اجتماعی محله و با عنایت به مبانی نظری گردآوری شده برای ارائه بهترین گزینه در راستای تولید برنامه راهبردی در جهت حل مسأله و پاسخ به فرضیه های پژوهش و کاهش آسیب های اجتماعی محله، از روش «ماتریس تهدیدات، فرصت‌ها، نقاط ضعف و نقاط قوت» بهره برده ایم.
فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱- بیان مسأله
امروزه موضوع امنیت شهری، یکی از مسائل مهم در شهرها می باشد. عوامل متعددی در ایجاد شهر امن موثر می باشند. یک عامل موثر در امنیت شهری، پیشگیری از جرم و ناهنجاری اجتماعی است. با توجه به مطالعات صورت گرفته، عوامل اجتماعی مانند فقر، بیکاری، ناهماهنگی اجتماعی، میزان بالای جمعیت جوان و . باعث ایجاد محیطی مستعد و در معرض جرم و ناهنجاری رفتاری می شود، اما فاکتورهای اجتماعی تنها عوامل و جنبه های تعیین کننده جرائم و ناهنجاری های اجتماعی نیستند، طرح و کالبد فیزیکی فضا، نقش مهمی در توسعه یا پیشگیری از جرم و ناهنجاری دارد.( خاموشی،۱۳۸۷:۷)
در آغاز سده ی ۲۱ ،دوره جدیدی از حیات بشر آغاز شده و ناشناس ماندن، بیگانگی اجتماعی، بی خبری، فقر فرهنگی و نداشتن امنیت روانی یا پشتوانه های اجتماعی از پدیده هایی بوده که موجبات دل مشغولی بیشتر جامعه شناسان گردیده! آنچه که در شرایط حاضر در شهرهای کشور و از جمله شهر بندرعباس مطرح است، اینست که از زمان تغییر ترکیب جمعیتی شهرها و متراکم شدن آن ها، شاهد نوعی تغییرات در روابط همسایگی و محلی بوده ایم. به عبارت دیگر مهاجرت از نقاط مختلف کشور و ساکن شدن در یک محله از یک سو سبب بروز اختلاط فرهنگی شده و از سویی دیگر انگیزه ها برای تماس و ارتباط بین همسایگان را از بین برده است. معضل دیگر شهرهای امروز بافت های فرسوده پراکنده در سطح شهر است – بافت مساله دار شهری و بافتی که با معضلات چندی دست و پنجه نرم می کند- که این امر نهایتا منجر به کاهش منزلت اجتماعی و اعتبار محله در نزد ساکنین شهر می شود.
همه این مسائل می تواند زمینه ساز آسیب های اجتماعی ای چون فرار ، طلاق ، اعتیاد ، خشونت ، روسپیگری و . که می توان از آنها به عنوان انحراف از هنجارهای اجتماعی نام برد و دیگر مشکلات و بزهکاری ها شوند. هنگامی که انحراف و بزهکاری در افراد جامعه رخ می نماید ، عوارض آن محدود به فرد نمانده، بازتاب آن به جامعه باز خواهد گشت و گاه حتی به یک جامعه نیز محدود نمی ماند. تاثیر ناهنجاری براساس نوع فرهنگ و میزان پایبندی افراد به آن فرهنگ متفاوت بوده و می تواند گاه به سرعت با الگوسازی به صورت یک اپیدمی نمایان شود.
یکی از راه حل های مناسب که امروزه مورد اجماع عالمان اجتماعی است، پدید آمدن حرکت های اجتماعی با مشارکت محله هاست که سبب بالا رفتن تعلق اجتماعی شهروندان می شود. هر گونه اقدامی که منجر به بالا رفتن توانمندی اجتماعی و فرهنگی شهروندان خصوصـا در سطح محـلات گردد، می تواند نتایج مثبتی در کاهش آسیب های اجتماعی به دنبال داشته باشد و طرح حاضر نیز در واقع به دنبال دستیابی به چنین نتایجی در سطح یکی از محلات قدیمی و فرسوده شهر بندرعباس به نام محله شاه حسینی است.
بر همین اساس است که تشکیل مجموعه‌ای با عنوان مرکز محله براساس ضوابط محله‌ای می‌تواند مشارکت مردم در امور فرهنگی و اجتماعی را به همراه داشته باشد و همچنین با ارائه آموزش های مورد نیاز و حتی برگزاری دوره های فنی و حرفه ای در این مرکز به افزایش سطح فرهنگ عمومی و توانمندی گروه های مختلف ساکن در محله کمک نماید.
این مرکز می تواند و باید پذیرای گروه های مختلف اجتماعی و سنی جامعه ساکن در محله باشد، به این منظور و برای ترغیب اهالی به آمدن به این مرکز و حتی در پایین ترین سطح گذران اوقات فراغتشان در آنجا و داشتن تعامل با هم محله ای های خود، باید کاربری های تفریحی و تجاری متنوع فرهنگی را نیز در مجموعه گنجاند!
در مرکز محله می توان با یک برنامه ریزی اساسی به تجمع دوستان، عدالت اجتماعی،تاثیرپذیری، نظارت و تقویت انسجام اجتماعی، همفکری و مشاوره تخصصی و ارائه راهکارهای موثر در کاهش آسیب های اجتماعی دست یافت و در بالاترین سطح هدف مطلوب این است که محله به پایداری اجتماعی برسد. بنابراین سئوال اصلی این تحقیق آن است که “آیا طراحی یک مرکز فرهنگی- اجتماعی – تفریحی در محله می تواند گام موثری در راستای کاهش آسیب های اجتماعی آن محله بردارد؟”
۲-۱- ضرورت و اهمیت تحقیق
آسیب های اجتماعی در مفهوم عام خود کم و بیش در کلیه جوامع بشری نمود دارند و این مسایل به هر مقیاس و اندازه ای که در جامعه وجود داشته باشند، دربردارنده ی هزینه های فردی و اجتماعی در شرایط کنونی و آینده خواهند بود. علاوه بر هزینه های مستقیمی که این پدیده های اجتماعی به دنبال دارند، هزینه های غیرمستقیمی چون تأثیرگذاری در فرایند تولید و خدمات، آلوده کردن محیط اجتماعی، فراهم سازی زمینه انحراف نسل جدید و نیز هزینه های درمان، پیشگیری و. که بر دوش جامعه گذاشته می شود را به دنبال خواهد داشت و از همه مهم تر بنیان خانواده ها را به عنوان ستون و اساس جامعه به خطر خواهد انداخت. با توجه به جایگاه این پدیده ها و هزینه های آن، پرداختن بدان امری ضروری است.
یکی از عوامل مؤثر در وقوع جرم، محیط اجتماع و زندگی است و بررسی موضوعاتی همچون کیفیت و نحوه معماری مسکن و چگونگی شهرسازی در جوامع و شهرهای مختلف یک کشور و یا محله‌های متفاوت یک شهر مبین تأثیرگذاری محیط بر بزهکاری است. نوع و کیفیت معماری و شهرسازی در کاهش یا افزایش وقوع جرایم تأثیر بسیاری دارد؛ هرچند در تصویب قوانین به این موضوع توجه چندانی نشده است، به گونه‌ای که امروزه درصد قابل توجهی از جرایم مخل نظم، امنیت و آسایش عمومی‌افراد ناشی از همین موضوع؛ یعنی بی‌توجهی به معماری و شهرسازی صحیح و اصولی است و فقدان ضمانت اجرایی کیفری مؤثر در قوانین مربوط به شهرسازی و معماری مشکل را مضاعف نموده است.
در بررسی تاریخی موضوع آشکار می‌گردد که نقش معماری و شهرسازی در کاهش وقوع جرایم مورد توجه برخی قانون‌گذاران بوده است. به عنوان مثال، در قانون «حمورابی» که مشتمل بر جرایم متعددی است، به این موضوع پرداخته شده است. ماده ۲۲ این قانون مقرر داشته بود: «اگر یک معمار برای کسی خانه‌ای بسازد و در اثر اهمال او _حتی بعد از چند سال_ خانه خراب شود و موجب مرگ صاحب آن گردد، سازنده خانه را باید کشت؛ اما چنانچه خرابی خانه سبب مرگ پسر صاحبخانه شود، پسر سازنده محکوم به مرگ خواهد شد.» این ماده قانونی اگرچه دارای ایرادهایی از جمله مخالفت با اصل شخصی بودن مجازات‌ها و عدم تناسب مجازات با عمل ارتکابی است؛ اما بیانگر اهمیت نوع و کیفیت معماری و نقش آن در جرایم (اعم از کاهش یا افزایش) در آن دوران بوده و نوعی عامل بازدارنده برای جلوگیری از اهمال معمار به شمار می‌آمده که خود باعث پیشرفت معماری و شهرسازی می‌شود.
شهرسازی و نیز معماری ساختمان‌ها رابطه مستقیمی با جرم دارد.از این روست که برخی کشورها در حوزه معماری جنایی به گونه‌ای علمی عمل می‌کنند و در طراحی ساختمان‌ها و شهرها توجه ویژه‌ای به این موضوع دارند که این توجه سبب جلوگیری از بروز جرم و جنایت تا حد ممکن می‌شود.[۱]
رفتار انسانی در محیط، تحت تأثیر طراحی آن محیط قرار دارد. این نظریه تأکید دارد که با بهینه سازی فرصت های ناظر، تعریف مشخص و واضح از قلمرو و ایجاد تصویری مثبت از محیط می توان مجرمان را از ارتکاب جرم بازداشت. موضوع کاهش آسیب های اجتماعی یک موضوع موقتی تلقی نمی شود، بلکه به صورت بخشی از زندگی ساکنین محلات ظاهر می شود.
از جمله مباحثی که امروزه در محافل دانشگاهی و علمی بر سر زبان هاست، بحث سرمایه اجتماعی و فرهنگی است که با بحث کاهش آسیب ها قرین است و یکی از عوامل موثر تقویت این نوع سرمایه و بالا بردن سطح فرهنگ محله و روابط همسایگی، تجربه, دانش و آگاهی افراد است. ارائه آموزش های مورد نیاز افراد در سطح محلات می تواند به بالابردن این سرمایه ها کمک نموده و نقش بسیار موثری در کاهش آسیب ها و معضلات اجتماعی ایفا نماید. بر اساس تحقیقات صورت گرفته (عمدتا در کشورهای غربی) هرچه سرمایه اجتماعی و روابط محلی در محله بیشتر باشد، میزان سرقت و نیاز به پلیس و نیروهای کنترل کننده رسمی کمتر بوده است.
با توجه به موارد فوق و نیز از آنجایی که در پارادایم های جدید توسعه، رویکردهای محله محور با تاکید بر توسعه محلی به صورت جدی ای مورد تاکید قرار گرفته؛ بر آن شدم که پایان نامه خود را در مقیاس محله ای تعریف نموده و با طراحی یک مرکز فرهنگی- اجتماعی- تفریحی محله ای در راستای کاهش معضلات فرهنگی و اجتماعی تلاش نمایم.
دلیل انتخاب محله شاه حسینی عبارتست از:
۱مواجه بودن آن با کمبود سرانه و استاندارد
۲٫پایین بودن کیفیت زیست شهری و فرسودگی بافت که به دنبال خود آسیب های اجتماعی نیز به همراه دارد که برخی از این آسیب ها عبارتند از:
– آلودگی های محیطی
– اضطراب و نگرانی ساکنین
– وجود ناامنی
– رواج فعالیت های غیر سالم و غیرمجاز
– اعمال بزهکارانه از قبیل فروش مواد مخدر و مشروبات الکلی، زورگیری، سرقت و خشونت و.
– ناپایداری و کاهش سطح امید اهالی محل
- ۹۹/۰۳/۳۱
