امروزه رقابت در عرصه تولید و تجارت جهانی به واسطه کمرنگ شدن مرزهای اقتصادی ابعاد دیگری یافته و کوشش در جهت ارتقا و بهبود بهرهوری و اثربخشی بر اساس عقلانیت اقتصادی، همواره میباید مورد تاکید و توجه قرار گیرد. در واقع میتوان گفت، بدون افزایش اثربخشی و بهره وری هیچ اقتصادی نمیتواند انتظار اعتلای سطح زندگی مردم خود را داشته باشد (امامی میبدی, 1379).
اندازهگیری اثربخشی به عنوان یکی از مهمترین روشهای ارزیابی عملکرد سازمانها و شرکتها مطرح میباشد که نتایج حاصل از اندازهگیری اثربخشی و روشهایی همچون الگو برداری، سازمانها را قادر میسازد تا ناراکاریی زیرواحدهای خود را برطرف نموده و عملکرد سازمان را بهبود بخشند (شاهرودی و شاکر محمودکیانی ،1390). در واقع ایجاد یک بخش ارزیابی عملکرد و طراحی سیستم کنترل به مدیریت و سازمانها کمک میکند تا به طور موثر مدیریت کرده و عملکرد خود را در دستیابی به اهداف ارزیابی کنند ( چنا، هسیا، تزنگ، 2011[1]).
نظر به اهمیت و نقش پژوهش در توسعه اقتصادی هر کشور، ارزیابی و سنجش اثربخشی طرح های پژوهشی و تعیین میزان موفقیت آنها در رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده، ابزاری ارزشمند جهت توسعه و شکوفایی به شمار می آید که نتایج آن می تواند اطلاعات مناسبی را جهت بهبود عملکرد طرحها و واحدهای پژوهشی فراهم سازد (میرزایی, 1388).
مسئله ارزیابی پروژههای تحقیقاتی به یکی از پر چالشترین مسائل تصمیمگیری تبدیل شدهاست. پروژهها باید قابل ارزیابی و اولویتبندی بوده تا بتوان منابع را به نحو موثرتری به آنها تخصیص داد. تا کنون سیستمهای ارزایابی عملکرد متفاوتی توسعه داده شده است و مسئله قابل تامل این است که این سیستم از جامعیت لازم برخودار بوده و بتواند به گونهای موثر به به ارزیابی پروژهها بپردازد.
لذا با توجه به هدف این پژوهش و رویکرد پیشنهادی برای سنجش اثربخشی پروژههای تحقیقاتی، در این فصل به مرور تاریخچه و تعاریفی از ارزیابی عملکرد پروژهها و اثربخشی و مدلهای مختلف مورد استفاده برای سنجش آن وتئوری فازی پرداخته میشود.
2-2- تحقیق و توسعه
بر طبق تعریف منووال[2] در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[3] در سالهای 1994 و 2002، نوآوری علمی و تکنولوژیکی، تبدیل ایده به محصول جدید یا محصول بهبود یافته، صنعت یا فرآیند تجاری جدید یا بهبود یافته و یا شیوه جدیدی که بکار جامعه بیاید، میباشد و تحقیق و توسعه[4] بر اساس گفته او در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در سالهای 1994 و 2002 و همچنین مطالعات زمینه یابی نوآوری تکنولوژیک شرکت های اسپانیایی در سال 1999، به این صورت تعریف می شود: کارخلاقانه سیستماتیک برای افزایش ذخیره دانش، شامل دانش افراد، فرهنگ و جامعه و استفاده از این ذخیره دانش برای کاربرد در اختراعات جدید میباشد.
بر اساس تعریف فریمن ‹‹تحقیق و توسعه عبارت از کار خلاقی است که به طور منظم برای افزایش ذخیره علمی و دانش فنی و نیز استفاده از این دانش در اختراع و طرح کاربردهای جدید، انجام می شود.›› (علی احمدی، 1377)
بر طبق تعریف دین ولگدهار‹‹فرآیند تحقیق و توسعه عبارت از شناسایی نیاز یا استعداد، پیدایش اندیشه ها، آفرینش، طراحی، تولید و معرفی و انتشار یک محصول یا نظام تکنولوژیک تازه است.›› (علی احمدی، 1377)
همچنین نواز شریف تحقیق و توسعه را بزرگترین بزرگترین منبع نوآوری است و توانایی حرکت همگام با دیگران و پیش افتادن از آنها، چه در مورد کشورها و چه در مورد افراد، بستگی به مهارتهای نوآوری ایشان دارد. (نواز شریف، 1983)
یونسکودر سال 1980 تحقیق و توسعه را چنین تعریف کرده است: ‹‹هرگونه فعالیت منسجم و خلاق در جهت افزایش سطح دانش و معرفت علمی اعم از دانش مربوط به انسان، فرهنگ، جامعه و استفاده از این دانش برای کاربردهای جدید.›› (علی احمدی، 1377)
بر اساس تعریف رایپوت‹‹ تحقیق و توسعه، کلیه فعالیت های توسعه ای دانش علمی را در بر می گیرد، چه هدف علمی خاصی در ذهن داشته باشد یا نداشته باشد. چه از نتایج تحقیقات نظری و کاربردی برای ارائه فرآورده ها و فرآیندهای جدید، استفاده بکند یا نکند.›› (علی احمدی، 1377)
‹‹ تحقیق و توسعه، اصطلاح عامی است که فعالیت های بسیار گسترده ای را از تکوین تکنولوژی جدید، ابداع، اختراع، بهبود کمی و کیفی محصولات و خدمات تا کاربردهای صنعتی، اقتصادی، اجتماعی آنها به منظور تأمین نیازهای روزافزون جوامع بشری را در بر می گیرد و دارای ابعاد بسیار وسیع انسانی، فنی، ابزاری (مادی)، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و … می باشد. که هر یک به نوبه خود ابعاد دقیق تر و گسترده ای را در برگرفته و مستلزم آگاهی های اجتماعی، علمی، فنی، تحقیقی، برنامه ریزی دقیق و مدیریت کارآ برای حصول نتیجه مطلوب می باشد.›› (ساپ چوی، 1367)
در بعضی از متون نظیر فریمن در سال 1974، اصطلاح ‹‹تحقیق و توسعه تجربی ›› بجای ‹‹ تحقیق و توسعه›› به کار رفته تا واژه ‹‹ توسعه ›› که یکی از بخش های فعالیت تحقیق و توسعه است با همین واژه که در اقتصاد به کار می رود، تداخل معنی پیدا نکند. (علی احمدی، 1377)
تحقیق و توسعه یکی از فعالیت هایی است که در مراحل مختلف فرآیند نوآوری ممکن است درگیر آن شویم. تحقیق و توسعه فقط منبعی برای ایدههای جدید نیست بلکه میتواند برای حل مسائل شناسایی شده هم بکار رود (والدراما[5] و دیگران، 2008). به بیان دیگر فعالیت تحقیق و توسعه ، یک فرآیند سازمان یافته شامل ایجاد، تولید، انتشار و بکارگیری دانش میباشد (ونگ[6] و هانگ[7]، 2007؛ ونگ، 2007؛ لو[8] و هانگ، 2010). از آنجا که سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه یکی از مهمترین عناصر پیشرفت علمی و تکنولوژیکی است، هر کشوری که از منابعش به صورت ناکارا استفاده کند، جریمه اش پیشرفت کندتر میباشد. به گونه ای که سرمایه گذاری بیشتر در چنین شرایطی، کمک کمتری در ایجاد پیشرفت خواهد کرد (ونگ و هانگ، 2007؛ ونگ، 2007). در کمیسیون صنایع سال 1994، تحقیق و توسعه را یک منبع اصلی نوآوری و یک محرک مهم در رشد اقتصادی کشور دانسته اند (هیرونز[9] و دیگران، 1998). در سال های اخیر در کشورهای زیادی، حجم وسیعی از منابع صرف فعالیت های تحقیق و توسعه شده است. برای مثال در سال 2003، هزینه ناخالص داخلی تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی[10] در آمریکا، ژاپن و 25 کشور اروپایی به ترتیب 2.67%، 3.12% و 1.86% بوده است (ونگ، 2007).
[1] – Chena, Hsua, & Tzeng
[2] – Manual
[3] – Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)
[4] Research & Developement (R&D)
[5] – Valderrama
[6] – Wang
[7] – Hunng
[8] – Lu
[9] – Hirons
[10] – Gross Domestic Product(GDP)
برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید
- ۹۸/۰۶/۱۲