سایت تخصصی پایان نامه های دانشگاهی

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

 

متن پایان نامه :

 

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

 

فهرست مطالب:

 

فصل اول: مقدمه ۱

 

۱-۱- طرح مسئله و ضرورت تحقیق ۳

 

۱-۲- اهداف تحقیق ۵

 

۱-۳- سؤالات تحقیق ۵

 

۱-۴- پیشینه تحقیق ۵

 

۱-۵- فرضیه تحقیق ۱۴

 

۱-۶- روش تحقیق ۱۴

 

۱-۷- مراحل تحقیق ۱۵

 

۱-۸- روش و ابزار گردآوری اطلاعات. ۱۶

 

۱-۹- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات. ۱۶

 

فصل دوم: مبانی نظری. ۱۷

 

۲-۱- ترمینولوژی ۱۸

 

۲-۱-۱-  مقایسه تطبیقی ۱۸

 

۲-۱-۲-  شکست بازار در تامین مسکن ۱۸

 

۲-۱-۳-  اثربخشی ۱۹

 

۲-۱-۴-  مسکن ۱۹

 

۲-۱-۵-  فقر  ۲۰

 

۲-۱-۶-  گروه هدف. ۲۱

 

۲-۱-۶-۱-نظریه‌های اقتصادی- اجتماعی با تاکید بر هدف‌گرایی در برنامه‌ریزی مسکن. ۲۲

 

۲-۱-۷-  ضریب جینی ۲۴

 

۲-۱-۷-۱-درآمد مصرفی. ۲۵

 

۲-۱-۸-  فقر درآمدی ۲۵

 

۲-۱-۸-۱-جایگاه مسکن در سنجش فقر. ۲۵

 

۲-۱-۸-۲- فقر مسکن. ۲۶

 

۲-۱-۹-  بی ثباتی بازار مسکن ۲۷

 

۲-۱-۱۰-. سیاست های مالیاتی و مسکن ۲۷

 

۲-۱-۱۱-. سیاست های پولی ۲۸

 

۲-۱-۱۲- سیاست تامین مالی مسکن ۲۹

 

۲-۱-۱۳- مسکن عمومی ۳۱

 

۲-۱-۱۴- مسکن اجتماعی ۳۱

 

۲-۱-۱۵-مسکن مقرون‌به‌صرفه(قابل پرداخت) ۳۲

 

۲-۱-۱۶-                                                                سیاست های توانمندسازی ۳۳

 

۲-۱-۱۷- سیاست زمین و خدمات. ۳۳

 

۲-۱-۱۸-. کمک به خودیاری مسکن ۳۴

 

۲-۱-۱۹-. ارتقاء سکونتگاه های غیر رسمی ۳۵

 

۲-۱-۲۰- بازار زمین ۳۵

 

۲-۱-۲۰-۱-تاثیر بازار زمین بر اقشار کم‌درآمد ۳۶

 

۲-۱-۲۰-۲- سیاست زمین. ۳۶

 

۲-۱-۲۰-۳-سیاست‌گذاری در حوزه زمین شهری. ۳۷

 

۲-۱-۲۰-۴-اصول سیاست افزایش دسترسی اقشار کم‌درآمد به زمین. ۳۷

 

۲-۲- مداخله دولت در تامین مسکن اقشار کم‌درآمد. ۳۸

 

۲-۲-۱-  دیدگاه مکاتب مختلف اقتصادی در خصوص نوع و حوزه مداخله دولت. ۳۸

 

۲-۲-۲-  لزوم دخالت دولت در تامین مسکن کم‌درآمدها ۴۰

 

۲-۲-۳-  رده بندی مداخله دولت ها در تامین مسکن کم‌درآمدها ۴۱

 

۲-۲-۳-۱-دوره قبل از بحران اقتصادی۱۹۳۰(عصر کلاسیک) ۴۱

 

۲-۲-۳-۲-عصر کینزگرایی(پس از بحران) ۴۱

 

۲-۲-۳-۲-۱-مسکن عمومی. ۴۲

 

۲-۲-۳-۲-۲-مسکن خودیار. ۴۴

 

۲-۲-۳-۳-دوره دولت رفاه(۱۹۷۰-۱۹۵۰) ۴۵

 

۲-۲-۳-۳-۱-برنامه ارتقاء سکونتگاه‌ها ۴۷

 

۲-۲-۳-۳-۲-یارانه مسکن. ۴۸

 

۲-۲-۴-  سیاست زمین و خدمات. ۴۸

 

۲-۲-۴-۱-دوره دولت حداقل (۱۹۹۵-۱۹۸۰) ۴۹

 

۲-۲-۴-۱-۱-توانمندسازی. ۵۰

 

۲-۲-۴-۲-دولت کارآمد: راهبرد نهایی مدیریت توسعه(بعد از ۱۹۹۵) ۵۱

 

۲-۲-۴-۲-۱-مسکن اجتماعی. ۵۲

 

۲-۲-۴-۲-۱-۱-سازمان های مسکن اجتماعی. ۵۲

 

۲-۲-۴-۲-۲-مسکن مقرون‌به‌صرفه ۵۳

 

۲-۳- بررسی سیاست های تامین مسکن کم‌درآمدها در کشورها ۵۴

 

۲-۳-۱-  بررسی کلی سیاست های تامین مسکن کم‌درآمدها در کشورهای درحال‌توسعه. ۵۴

 

۲-۳-۱-۱-بررسی نمونه‌های موردی سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها درکشورهای درحال‌توسعه ۵۵

 

۲-۳-۱-۱-۱-سیاست مسکن در کلمبیا ۵۵

 

۲-۳-۱-۱-۲-سیاست های تامین مسکن کم درآمدها در چین. ۵۷

 

۲-۳-۱-۱-۳-سیاست‌های مسکن در ترکیه ۵۹

 

۲-۳-۱-۱-۳-۱-پروژه‌های مسکن اجتماعی ساخته شده توسط TOKI 61

 

۲-۳-۱-۱-۳-۲-پروژه های به اشتراک گذاری درآمد ۶۲

 

۲-۳-۱-۱-۴-سیاست‌های تامین  مسکن کم‌درآمدها در نیجریه ۶۳

 

۲-۳-۱-۱-۴-۱-توسعه مسکن انبوه (در نیجریه) ۶۳

 

۲-۳-۱-۱-۵-سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها در مکزیک. ۶۵

 

۲-۳-۱-۱-۶-بررسی سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها  در هند ۶۷

 

۲-۳-۱-۱-۶-۱-برنامه‌های یارانه مسکن برای فقرا ۶۷

 

 

۲-۳-۱-۱-۷-سیاست تامین مسکن کم‌درآمدها در اوگاندا ۶۸

 

۲-۳-۲-  بررسی کلی سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها در کشورهای توسعه یافته. ۷۰

 

۲-۳-۲-۱-سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها در کشورهای عضو اتحادیه اروپا ۷۱

 

۲-۳-۲-۱-۱-بررسی نحوه اجرا و مدیریت مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری در سیستم برنامه‌ریزی مسکن کشورهای عضو اتحادیه اروپا ۷۲

 

۲-۳-۲-۲-سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها در ایالات متحده آمریکا ۷۳

 

۲-۳-۲-۲-۱-سیاست‌های مسکن در بحران بزرگ اقتصادی. ۷۳

 

۲-۳-۲-۲-۲-بحران مسکن پس از جنگ. ۷۴

 

۲-۳-۲-۲-۳-مسکن درمانی برای بحران شهری. ۷۴

 

۲-۳-۲-۲-۴-بحران سیاسی. ۷۵

 

۲-۳-۲-۳-سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها در استرالیا ۸۰

 

۲-۴- شاخص‌های مسکن ۸۳

 

۲-۴-۱-۱-شاخص کلیدی مسکن ارائه شده توسط بانک جهانی و UNCHS 86

 

۲-۴-۱-۲-شاخص کلیدی مسکن در کشورهای اروپایی. ۸۷

 

۲-۴-۱-۳-شاخص‌های مسکن استرالیا ۸۷

 

۲-۴-۱-۴-شاخص‌های مسکن ارائه شده توسط Habitat II و Istanbul+5 88

 

۲-۴-۱-۵-شاخص‌های مسکن در کشورهای OECD. 89

 

۲-۴-۱-۶-جمع‌بندی شاخص‌های مسکن. ۸۹

 

۲-۴-۱-۷-آموزه‌های بررسی تجارب جهانی. ۹۰

 

۲-۵- جمع‌بندی فصل ۹۱

 

فصل سوم: مسکن در برنامه های توسعه ۹۶

 

مقدمه   ۹۷

 

۳-۱- بررسی تاریخ تحولات نقش دولت در اقتصاد ایران ۹۷

 

۳-۲- چارچوب سیاست‌گذاری در بخش مسکن ۹۸

 

۳-۲-۱-  برنامه اول توسعه‌ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی(۱۳۷۲-۱۳۶۸) ۹۸

 

۳-۲-۲-  برنامه دوم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی(۱۳۷۸-۱۳۷۴) ۹۹

 

۳-۲-۳-  برنامه سوم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی(۱۳۸۳-۱۳۷۹) ۱۰۱

 

۳-۲-۳-۱-بررسی روند تحولات عوامل تولید در برنامه سوم ۱۰۳

 

۳-۲-۳-۲-بررسی عملکرد کلی سیاست‌های اتخاذ شده در رابطه با مسکن کم‌درآمدها در برنامه سوم        . ۱۰۴

 

۳-۲-۳-۲-۱-انبوه‌سازی مسکن در برنامه سوم ۱۰۴

 

۳-۲-۳-۲-۲-اجرای سیاست احداث مسکن استیجاری و اجاره به شرط تملیک. ۱۰۷

 

۳-۲-۴-  برنامه چهارم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی(۱۳۸۸-۱۳۸۴) ۱۰۹

 

۳-۲-۴-۱-بررسی روند تحولات عوامل تولید در برنامه چهارم ۱۱۱

 

۳-۲-۴-۲-بررسی عملکرد کلی سیاست‌های اتخاذ شده در رابطه با مسکن کم‌درآمدها در برنامه چهارم     ۱۱۱

 

۳-۲-۴-۳-سیاست زمین صفر(مسکن مهر) ۱۱۱

 

۳-۳- جمع‌بندی ۱۱۶

 

فصل چهارم: تجزیه‌وتحلیل ۱۱۸

 

مقدمه ۱۱۹

 

۴-۱-۱-  تغییرات جمعیت، خانوار و بعد خانوار ۱۲۱

 

۴-۱-۲-  بررسی و تحلیل روند ساخت‌وساز مسکن ۱۲۳

 

۴-۱-۲-۱-پروانه های ساختمانی صادر شده توسط شهرداری ها ۱۲۴

 

۴-۱-۲-۲-بررسی پروانه های ساختمانی صادره برحسب شیوه ساخت ۱۲۵

 

۴-۱-۱-  مسکن و اقتصاد خانوار ۱۲۶

 

۴-۱-۱-۱-توزیع درآمد ۱۲۶

 

۴-۱-۱-۲-بررسی هزینه و درآمد خانوار. ۱۳۰

 

۴-۱-۱-۳-هزینه مسکن خانوار. ۱۳۲

 

۴-۱-۲-  بررسی شاخص دسترسی به مسکن و طول دوره انتظار برای دستیابی به مسکن ۱۳۸

 

۴-۱-۳-  واحد های مسکونی موجود بر حسب نحوه تصرف. ۱۳۹

 

۴-۱-۴-  بررسی روند تحولات موجودی مسکن و تعادل آن با جمعیت و خانوار ۱۴۰

 

۴-۱-۴-۱-بررسی روند تحولات موجودی مسکن در سال‌های ۱۳۶۵ الی ۱۳۹۰٫ ۱۴۰

 

۴-۱-۴-۲-بررسی و تحلیل توزیع خانوار در واحد های مسکونی ۱۳۶۵تا ۱۳۹۰٫ ۱۴۲

 

۴-۱-۴-۲-۱-تراکم نفر در واحد مسکونی. ۱۴۲

 

۴-۱-۴-۲-۲-تراکم خانوار در واحد مسکونی. ۱۴۲

 

۴-۱-۴-۲-۳-مسکن به ازاء هزار نفر جمعیت ۱۴۳

 

۴-۱-۵-  روند تحولات قیمت مسکن ۱۴۳

 

۴-۱-۶-  نقش دولت و بخش خصوصی در تامین مسکن ۱۴۵

 

۴-۱-۶-۱-سرمایه‌گذاری دولت در تامین مسکن. ۱۴۵

 

۴-۱-۶-۲-سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در واحدهای مسکونی مناطق شهری کشور به تفکیک ساختمان های شروع شده، نیمه تمام و تکمیل شده ۱۴۸

 

۴-۲- تجزیه‌وتحلیل شاخص‌های بررسی شده در طول برنامه سوم وچهارم. ۱۵۱

 

۴-۳- جمع‌بندی ۱۷۵

 

فصل پنجم: پاسخ به سوالات و نتیجه‌گیری. ۱۷۷

 

مقدمه ۱۷۸

 

۵-۱- پاسخ به سوالات. ۱۸۰

 

۵-۲- نتیجه‌گیری ۱۸۷

 

منابع فارسی. ۱۹۲

 

منابع انگلیسی. ۱۹۵

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول شماره ۱: مسکن مقرون‌به‌صرفه در چین. ۵۹

 

جدول شماره ۲: خلاصهای از برنامههای تامین مسکن کمدرآمدها در کشورهای مختلف. ۹۴

 

جدول شماره ۳: روند تحولات شاخص بهای اقلام کلیدی در بخش مسکن(برنامه سوم) ۱۰۴

 

جدول شماره ۴:تولید در بخش مسکن طی برنامه سوم ۱۰۶

 

جدول شماره ۵: سهم ساختمان‌های سه طبقه و بیشتر در ساخت‌و سازهای مناطق شهری طی دوره برنامه سوم ۱۰۶

 

جدول شماره ۶: روند تحولات شاخص بهای اقلام کلیدی در بخش مسکن(برنامه چهارم) ۱۱۱

 

جدول شماره ۷:مشخصات کلی حجم ساخت‌و ساز در مسکن مهر(هزارواحد) ۱۱۳

 

جدول شماره ۸: برآورد میزان نقدینگی خانوارهای شهری جهت خرید مسکن در سال ۱۳۸۸ میلیون ریال- درصد ۱۱۵

 

جدول شماره ۹: تغییرات جمعیت و خانوار کل کشور در نقاط شهری و روستایی در سال‌های ۹۰-۱۳۳۵٫ ۱۲۲

 

جدول شماره ۱۰: مقایسه تغییرات نرخ رشد جمعیت و خانوار کل کشور در نقاط شهری و روستایی در سال‌های۹۰-۱۳۳۵  ۱۲۳

 

جدول شماره ۱۱: پروانه های ساختمانی صادر شده برای احداث ساختمان مسکونی بر حسب تعداد واحد مسکونی، مساحت زمین و مساحت زیربنا در نقاط شهری(فقره- هزار مترمربع) ۱۲۴

 

جدول شماره ۱۲: روند تحولات متوسط زیربنای هر واحد مسکونی در نقاط شهری کل کشور طی سال‌های ۱۳۸۰-۱۳۹۱  ۱۲۵

 

جدول شماره ۱۳: پروانه های ساختمانی صادر شده در مناطق شهری برحسب شیوه ساخت در سال‌های ۱۳۸۵تا۱۳۹۰  ۱۲۶

 

جدول شماره ۱۴: ضریب جینی و سهم هزینه ناخالص سرانه هر دهک در سال‌های ۹۱-۱۳۸۰: کل کشور(دهک وزنی) ۱۲۸

 

جدول شماره ۱۵: متوسط هزینه‌های خالص سالانه یک خانوار شهری و روستایی(ریال) ۱۳۰

 

جدول شماره ۱۶: متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری و روستایی (ریال) ۱۳۱

 

جدول شماره ۱۷: متوسط هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار(ریال) ۱۳۳

 

جدول شماره ۱۸: متوسط هزینه ناخالص سالانه مسکن یک خانوار شهری در هر یک از دهکهای هزینه سالانه(ریال) ۱۳۴

 

جدول شماره ۱۹: متوسط هزینه ناخالص سالانه مسکن یک خانوار روستایی در هر یک از دهکهای هزینه سالانه(ریال) ۱۳۶

 

جدول شماره ۲۰: تحولات شاخصهای دستیابی به مسکن، طول دوره انتظار،درآمد خانوار و قمیت مسکن در بازه زمانی۹۱-۱۳۷۹  ۱۳۹

 

جدول شماره ۲۱: خانوارهای شهری ساکن در کشور بر حسب نحوه تصرف مسکن ۹۰-۱۳۷۵ (درصد) ۱۴۰

 

جدول شماره ۲۲: روند تحولات موجودی مسکن مناطق شهری و روستایی کشور در سالهای ۱۳۶۵تا۱۳۹۰(میلیون واحد) ۱۴۱

 

جدول شماره ۲۳: متوسط موجودی مسکن سالانه اضافه شده مناطق شهری و روستایی کشور در سالهای۹۰-۱۳۶۵  ۱۴۱

 

جدول شماره ۲۴: تحولات شاخص نفر در واحد مسکونی در سالهای۹۰-۱۳۶۵٫ ۱۴۲

 

جدول شماره ۲۵: تحولات تراکم خانوار در واحد مسکونی در سالهای ۱۳۶۵ تا۱۳۹۰(میلیونواحد) ۱۴۲

 

جدول شماره ۲۶: واحدهای مسکونی موجود به ازای هزار نفر جمعیت در سالهای ۹۰-۱۳۶۵٫ ۱۴۳

 

جدول شماره ۲۷: روند تغییرات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی و شاخص بهای مسکن. ۱۴۴

 

جدول شماره ۲۸: متوسط نرخ رشد سالانه قیمت مسکن در سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۱(درصد) ۱۴۵

 

جدول شماره ۲۹: اعتبارات عمرانی دولت در فصل مسکن(میلیون ریال) ۱۴۶

 

جدول شماره ۳۰: خانوارهای دریافت کننده زمین برای ساخت واحد مسکونی و مساحت اراضی واگذار شده توسط سازمان ملی زمین و مسکن  ۱۴۷

 

جدول شماره ۳۱: احداث مسکن محرومین توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. ۱۴۸

 

جدول شماره ۳۲: سرمایه ­گذاری بخش خصوصی در واحدهای مسکونی مناطق شهری کشور (میلیارد ریال) ۱۴۹

 

جدول شماره ۳۳: چارچوب سیاست‌گذاری در بخش مسکن در برنامه‌های توسعه سوم و چهارم ۱۸۱

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار شماره ۱: مدل مفهومی تامین مسکن در کشورهای درحال‌توسعه ۵۵

 

نمودار شماره ۲: شکل‌گیری برنامه های توسعه در رده‌های زمانی مداخله دولت ۹۸

 

نمودار شماره ۳: متوسط زمین اختصاص داده شده به هر واحد مسکونی در مناطق شهری ۱۰۷

 

نمودار شماره ۴: مقایسه مسکن استیجاری دولتی و طرح الغدیر. ۱۰۸

 

نمودار شماره ۵: روند تحولات تولید مسکن در نقاط شهری کل کشور طی سال‌های ۱۳۸۸-۱۳۸۰٫ ۱۵۳

 

نمودار شماره ۶: کمبود مسکن به ازای یک خانوار در مسکن در سال‌های ۱۳۹۰-۱۳۸۵٫ ۱۵۴

 

نمودار شماره ۷: سهم بودجه تامین مسکن کم‌درآمدها نسبت به بودجه کل مسکن در سال‌های ۹۱-۱۳۷۹٫ ۱۵۵

 

نمودار شماره ۸: احداث مسکن محرومین توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. ۱۵۶

 

نمودار شماره ۹: توان تامین مسکن در دهک‌های درآمدی ۱۵۷

 

نمودار شماره ۱۰: روند تحولات متوسط زمین هر واحد مسکونی در نقاط شهری کل کشور طی سال‌های ۱۳۸۰-۱۳۹۱  ۱۵۸

 

نمودار شماره ۱۱: مقایسه میزان سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی در تامین مسکن. ۱۵۹

 

نمودار شماره ۱۲: سهم هزینه ناخالص سرانه هر دهک در سال‌های ۹۱-۱۳۸۰ درکل کشور. ۱۶۰

 

نمودار شماره ۱۳: سهم ده درصد ثروتمندترین به ده درصد فقیرترین جمعیت ۱۶۰

 

نمودار شماره ۱۴: نرخ رشد سالانه مخارج خانوار بر حسب درصد(سرانه)۹۰-۱۳۸۰٫ ۱۶۱

 

نمودار شماره ۱۵: متوسط هزینه‌های ناخالص غیرخوراکی سالانه یک خانوار شهری ‌در هر یک از دهک‌های درآمدی(برحسب ریال)-۱۳۷۹  ۱۶۲

 

نمودار شماره ۱۶: متوسط هزینه‌های ناخالص غیرخوراکی سالانه یک خانوار شهری در هر یک از دهک‌های درآمدی (برحسب ریال)-۱۳۸۸  ۱۶۲

 

نمودار شماره ۱۷: سهم هزینه مسکن در سبد خانوار طی سال‌های۱۳۷۹-۱۳۹۰٫ ۱۶۳

 

نمودار شماره ۱۸: مقایسه سهم مسکن در دهک‌های درآمدی یک تا چهار در سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۰٫ ۱۶۴

 

نمودار شماره ۱۹: تغییرات شاخص بهای مسکن. ۱۶۵

 

نمودار شماره ۲۰:تحولات نرخ تورم در بازه زمانی۱۳۹۰-۱۳۷۹٫ ۱۶۶

 

نمودار شماره ۲۱: نرخ خانه‌های خالی در مناطق شهری کشور ۱۳۸۵الی ۱۳۹۰(درصد) ۱۶۷

 

نمودار شماره ۲۲: کمبود مسکن به ازای یک خانوار در مسکن ۱۳۹۰-۱۳۶۵٫ ۱۶۸

 

نمودار شماره ۲۳: روند تحولات شاخص دسترسی مسکن در بازه زمانی۱۳۹۱-۱۳۷۹٫ ۱۶۹

 

نمودار شماره ۲۴: شاخص دسترسی مسکن به درآمد سالانه خانوار در دهک های مختلف درآمدی۱۳۸۳ و ۱۳۸۶  ۱۷۰

 

نمودار شماره ۲۵: شاخص دسترسی به مسکن در دهک‌های درآمدی مختلف در ایران در مقایسه با استاندارد بین المللی  ۱۷۰

 

نمودار شماره ۲۶: بررسی شاخص دوره انتظار در بازه زمانی۱۳۹۱-۱۳۷۹٫ ۱۷۱

 

نمودار شماره ۲۷: مقایسه بانک پذیر بودن اقشار کم درآمد در برنامه های سوم و چهارم ۱۷۳

 

نمودار شماره ۲۸: بررسی نرخ مالکیت در دهک‌های درآمدی(درصد) ۱۷۴

 

نمودار شماره ۲۹: دسته بندی اهداف، سوالات و فرضیه‌ها ۱۷۸

 

نمودار شماره ۳۰: مقایسه تحولات قیمت عوامل تولید در برنامه سوم و چهارم ۱۸۲

 

نمودار شماره ۳۱: درصد سهم عملکرد واحدهای استیجاری از برنامه ۱۸

 

چکیده

 

مسکن همواره به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نیازهای بشر مطرح شده است. اما هنوز در سطح جهان بسیاری از مردم بویژه اقشار کم‌درآمد از برآورده نمودن این نیاز اصلی ناتوان هستند، بنابراین از نظر اقتصاددانان تامین مسکن اقشار کم‌درآمد از مصادیق شکست بازار محسوب شده و مداخله دولت را می‌طلبد. در ایران نیز تامین مسکن اقشار کم‌درآمد در مواد مختلف قانونی یکی از مهم‌ترین وظایف دولت شناخته شده است.

 

 

در این راستا دولت با اتخاذ سیاست‌هایی در قالب برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی-اجتماعی در جهت تامین مسکن اقشار کم‌درآمد گام برداشته است. در راستای بررسی اثربخشی سیاست‌های اتخاذ شده، بویژه در دهه هشتاد، پایان‌نامه حاضر به بررسی چارچوب شکل‌گیری سیاست‌های مسکن کم‌‌درآمدها در برنامه‌های سوم و چهارم، تغییرات قیمت عوامل تولید در طول این دو برنامه و اهداف کلی سیاست‌های تامین مسکن کم‌درآمدها و نهایتا میزان اثربخشی این سیاست‌ها در تامین مسکن کم‌درآمدها با مطالعه تغییرات شاخص‌های مسکن برای این قشر از جامعه پرداخته است. در این راستا بعد از جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز از منابع معتبر ملی، با بهره گرفتن از روش تحیلی- توصیفی و تحلیل قیاسی ابتدا به توصیف داده‌ها پرداخته و نهایتا آن‌ها را با هم مقایسه نموده‌ایم.

 

نتایج حاکی از آن است که برنامه‌های تامین مسکن کم‌درآمدها در طول مدت مورد بررسی، در راستای برطرف نمودن مشکلات و مسائل زمینه‌ای شکل ‌گرفته‌اند، همچنین اوج قیمت عوامل تولید در سال‌های پایانی برنامه چهارم بوده است. از طرفی اگرچه سیاست انبوه‌سازی مسکن و مسکن استیجاری در برنامه سوم در دسترسی به اهداف کلی خود موفق بوده‌اند، اما قادر به بهبود شاخص‌های مسکن برای کم‌درآمدها نبوده‌اند در حالی‌که سیاست مسکن مهر در برنامه چهارم نه‌تنها در دست‌یابی به هدف کلی خود موفق نبود، بلکه شاخص‌های مسکن کم‌درآمدها را نیز نسبت به دوره پیشین وخیم‌تر نموده است.

 

به‌طوری‌که شاخص دسترسی به مسکن و طول دوره انتظار برای خرید مسکن برای دهک‌های یک تا چهار، در برنامه چهارم بیش‌تر از برنامه سوم بوده و در مقایسه با استاندارد بین‌المللی در وضعیت بحرانی قرار دارد. همچنین شاخص مالکیت مسکن اگرچه برای گروه کم‌درآمد بهبود یافته است اما نشان‌دهنده گرایش این قشر از جامعه به سکونت در سکونتگاه‌های غیررسمی می‌باشد. تراکم خانوار در واحد مسکونی نیز برای این قشر از جامعه همچنان بالاتر از متوسط جامعه می‌باشد.

 

نهایتا با توجه به مطالعات صورت گرفته ضمن نتیجه‌گیری کلی، پس از پاسخ به سوالات مطرح شده، در راستای بهبود مسائل و مشکلات موجود در تامین مسکن اقشار کم‌درآمد پیشنهاداتی ارائه شده است.

 

مقدمه

 

مسکن­ به همراه خوراک و پوشاک از دیرباز به­عنوان اصلی­ترین نیاز جوامع انسانی مطرح بوده است. کارکرد اصلی مسکن علاوه بر نقش آن به­عنوان سرپناه، فراهم آوردن شرایط مطلوب برای خانواده به­منظور تحقق فعالیت­های خانوادگی است. از سوی دیگر، اهمیت بازتاب­های اقتصادی-اجتماعی مسکن موجب گردیده تا دولت­ها توجه ویژه­ای به این بخش داشته باشند و در صدد برنامه ­ریزی  مسکن به­منظور نیل به توسعه اجتماعی و اقتصادی برآیند.

 

” برنامه ­ریزی مسکن عبارت از تلاشی متمرکز به­منظور یافتن راهکارهای تامین سرپناه است، که می­توان آن­را در قالب جستجوی چارچوبی برای منطقی کردن روابط دو سویه بین بخش عرضه و تقاضا خلاصه کرد. در این چارچوب، افزایش کارآیی بخش عرضه، توانمندسازی بخش تقاضا، شفاف و سازگار کردن روابط بین آن­ها و انطباق زمانی و مکانی این دو، در جهت دستیابی به بهترین نتایج و حصول مطلوبیت لازم، می ­تواند اقدام­های مورد انتظار در برنامه ­ریزی  بخش مسکن را رقم زند” (امچکی, ۱۳۷۹, ص. ۶).

 

بنابراین برنامه ­ریزی  مسکن، باید در جهت شناخت ویژگی­های متعدد بازار مسکن و بهبود آن در جهت ایجاد عدالت در دسترسی به مسکن مناسب برای همه اقشار جامعه صورت گیرد. “امروزه یکی از ویژگی­های بازار مسکن در کشورمان فقدان بهره­ مندی عادلانه اقشار مختلف جامعه از نعمت­های رشد تولید مسکن در چند سال اخیر می­باشد. شاید به همین دلیل توجه به وضعیت مسکن اقشار کم­درآمد را بتوان به­عنوان یک ضرورت اساسی در برنامه ­ریزی­های آتی مسکن تلقی کرد” (یزدانی, ۱۳۸۴, ص. ۱۴). زیرا برای بسیاری از بی­خانمانان و قشر فقیر هزینه مسکن و هزینه اجاره قابل پرداخت نیست (Balchin & Stewart, 2001) و بخش عمده­ای از خانوارهای بدون مسکن را خانوارهای با درآمد کم و متوسط تشکیل می­ دهند که به­دلیل مشکلات اقتصادی و درآمد ناچیز قادر به تامین مسکن خود نیستند.

 

پدیده بی­مسکنی یا بدمسکنی اقشار کم­درآمد شهری از جمله مسائلی هستند که به­طور نسبی در همه کشورهای دنیا وجود دارد. هر کشوری بنا بر ماهیت سیاسی ایدئولوژی حاکم، امکانات مالی و دیدگاه­های صاحب­نظران خود، روش­های مختلفی را برای بهبود وضعیت مسکن اتخاذ می­نماید. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همواره از سوی سیاست­مداران و یا کارشناسان، راهبردها و راهکارهایی برای بهبود وضع مسکن کشور پیشنهاد شده است. از جمله مهم‌ترین راهکارها، تدوین برنامه ­های میان­مدت توسعه در راستای کاهش معضل مسکن می­باشد. به‌طورکلی تقسیم­بندی این برنامه­ها به دو صورت برنامه ­های قبل از انقلاب و برنامه ­های بعد از انقلاب می­باشد. که در هر دوره پنج برنامه عمرانی میان­مدت تدوین شده است. اما توجه به مسکن از برنامه سوم توسعه قبل از انقلاب شروع شد و در برنامه سوم بعد از انقلاب بیش­تر از برنامه ­های قبلی مورد توجه قرار گرفت. آنچه که در این پژوهش مورد نظر می باشد، مقایسه­ عملکرد سیاست­های اعمال شده در برنامه سوم و چهارم عمرانی بعد از انقلاب اسلامی و اثر بخشی این سیاست­ها بر مسکن کم­درآمدها با در نظر گرفتن شاخص­های مختلف می­باشد.

 

۱-۱-    طرح مسئله و ضرورت تحقیق

 

تامین مسکن اقشار کم­درآمد شهری یکی از اساسی­ترین مشکلاتی است که بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ایران با آن دست‌به‌گریبان می­باشند. یافتن راه­ها و الگوهای عملی توسط دولت و بخش خصوصی و تدوین برنامه ­های اجرایی کوتاه و بلندمدت در دهه­های اخیر برای گشودن گره کور مسکن به معضلی لاینحل تبدیل شده است. تامین مسکن اقشار کم­درآمد از این جهت واجد اهمیت می­باشد که این قشر تنها با تکیه بر توانایی­های مالی و مهارتی خودشان، قادر به تهیه مسکن مناسب نیستند و همواره نیازمند حمایت­های دولتی می­باشند و در صورتی که از چنین حمایت­هایی برخوردار نشوند، ناچار در راستای تامین این نیاز حیاتی، جذب بازار غیر رسمی شده و از طریق آن تنها سرپناهی را برای خود تدارک خواهند دید که نمی­توان آن را مسکنی نامید که شایسته کرامت انسان باشد.

 

در این راستا اصل ۳۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آشکارا این حق را که مسکن خانوار نباید از حداقل نیازهای زیستی و سکونتی انسان کمتر باشد، مطرح می­نماید. بنابراین در دوره­های مختلف، سیاست­های مختلفی در قالب برنامه ­های توسعه عمرانی در راستای حل مشکل مسکن بویژه برای اقشار کم­درآمد تدوین و اجرا شده ­اند. از جمله این سیاست­ها می­توان به ساخت خانه­های ارزان­قیمت برای کم­درآمدها، ایجاد بانک رهنی در برنامه ­های قبل از انقلاب و در نظر گرفتن اهدافی چون اولویت دادن به مسکن محرومان، تأمین مسکن اجتماعی و تشویق مسکن حمایتی، پشتیبانی از ایجاد تشکل­های صنفی و موسسات محلی در راستای تأمین مسکن اقشار کم­درآمد، حمایت از سیاست­های انبوه­سازی و مسکن مهر در برنامه ­های بعد از انقلاب، اشاره نمود.

 

با وجود اعمال چنین سیاست­هایی آنچه که امروزه به‌عنوان یکی از مشکلات اصلی بروز پیدا کرده است، پدیده بدمسکنی و بی­مسکنی برای دهک­های پایین اجتماع می­باشد. این امر نشان‌دهنده عدم جامعیت سیاست­های به‌کارگرفته شده در زمینه مسکن کم­درآمدها بوده و لزوم بررسی سیاست­های تدوین شده در قالب این برنامه­ها، ایده درونی آن­ها، شاخص­های مورد توجه در آن‌ها و ارتباط­شان با سیاست­های قبل از خود را در راستای دستیابی به این هدف که تا چه حد توانسته ­اند جهت بهبود معضل مسکن کم­درآمدها، چه از نوع کیفی چه از منظر کمی مؤثر واقع شوند را نمایان می­سازد.

 

لذا در پژوهش حاضر به بررسی جهت­گیری برنامه ­های سوم و چهارم و ارتباط­شان با یکدیگر و میزان تاثیرگذاری آن­ها بر تامین مسکن کم­درآمدها از طریق تعریف و مطالعه شاخص­هایی چون نحوه تصرف و مالکیت مسکن، روند تولید مسکن، روند تغییر قیمت مسکن، شاخص دسترسی به مسکن، مدت زمان انتظار برای دسترسی به مسکن و شاخص­هایی از این قبیل پرداخته خواهد شد.